Hyjuwdan doly
NOWRUZ

Gündogaryň iň gadymdan gelýän toý-baýramyndan biri Nowruzdyr. Bu baýram diniň, haýsydyr bir zamananyň, şanly ýeňşiň, syýasy düşünjäniň baýramy däl. Ol gyşyň sowlup töwerege jan girmegi bilen ýüreklerde dörän heýjanyň baýramy. Çyga garalan toprakdan ýaşyl otlaryň dümterip ösüşini, jadyly düwünçek çözülen ýaly pyntyklar ýarylyp ýaşyl ýapraklaryň çykyşyny, gunçalaryň güle öwrülip, çar-ýanyň dürli owazdan doluşyny gören ýürek neneň heýjana gelmesin?!

„Gelse Nowruz äleme, reň kylar jahan peýda“ diýip ýazan, her görnüşden asyl manyny çykaran beýik şahyr Magtymguly Pyragynyň nowruzy wasp edýän täsin şygry bar. Şygyrýet sungatynyň bu öçmejek ýadygärligi örän çeper ýazylanlygy bilen haýran galdyrýar hem-de dünýä düşünmäge kömek edýär. Goşgudaky häzirki günlerimizde ulanyşdan galan, düşnmesi kyn türkmen we arap-pars sözlerini klassyk edebiýatyň sözlüginden peýdalanyp has sadalaşdyralyň. Beýtmek goşgynyň ähli şiresini dökýänem bolsa, şahyryň ussatlygyna, Nowruza düşünmegiň hatyrasyna ony başardygymyzça ýönekeýleşdirip okap göreliň.

„Gelse nowruz äleme, reň kylar jahan peýda“, ýagny nowruz gelse jahanda dürli reňkler peýda bolar. „Ebrler owaz urup, dag kylar duman peýda“, ýagny bulutlar owaz edip daglarda duman peýda bolar. „Bijanlar jana gelip, açarlar dahan peýda“, ýagny jansyz ýatan zatlara jan girip, dil açarlar. „Gögermedik giýalar, gögerip rowan peýda“, ýagny gögermän ýatan otlar gögerip jana girerler. „Ederler haýwanatga hem sud-u zyýan peýda“, ýagny haýwanlara hem peýda, hem zyýan ederler. „Ýer ýüzüne ýaýylyp, ýörirler nahan peýda“, ýagny ýer ýüzünde aç-açan hem gizlin ýaýraýyş peýda bolar. „Wabeste dahan guşlar kylarlar zyban peýda“, ýagny guşlar saýrap dil açarlar.

Şahyr nowruz gelse „her äşýanyň özüne öz owazy bolar geň“ diýip ýazýar. Hakykatdanam baharda-ýazda owazlar täsin eşidilýär. Çünki, „Zemin sebzezar olup, teninden aýrylar zeň“, ýagny nowruz gelende zemin ýaşyl geýnip, ýüzünden posy dökülen ýaly bolýar. „Sebze içre sandywaç ýüz tilde kylar äheň“, ýagny al-ýaşyl meýdanda bilbiller ýüz dürli owaz bilen saýramaga başlar. „Zemin hyzyrpuş olup, gül bitirmiş reňbe-reň, Hyruja gelip älem kylarlar pygan peýda“, ýagny ýer ýüzi lälezarlyk bolup, reňbe-reň güller açylypdyr, üýtgeşiklik diňe ýerde bolup geçmän, Asman hyruja gelip, pygan çekýän bulutlardan gözýaşlar ýaly damjalar dökülýär.

„Surud-y seda birle jahan ýüzi abatdyr“, ýagny aýdymdyr-owaz bilen jahan ýüzi abatdyr. „Olma suruda magrur, paýanasy bibatdyr“, ýagny dünýä diňe aýdym-sazdyr öýdüp maksatsyz entäp ýörme, soňy erbet bolar. „Hak yşkynda zinde jan, biliň, baky-haýýatdyr“, ýagny Allahyň yşky bilen ynsana ömür baky berlendir. „Her tende ki yşk olmaz, ruzy-ezel mematdyr“, ýagny Allahyň yşky bolmasa adam direlmez. „Ýaz ötünçä ýer-u gök günden-güne zyýatdyr, Bir haşry-kyýamatdyr, bir ýowmy-arasatdyr, Dähr içre bolar her dem, jahan içre jan peýda“, ýagny ýaz geçinçä ýer-gök gün-günden has owadandyr, emma jahanda peýda bolan, dünýä inen zatlaryň hemmesi kyýamat güni bir ýere jemlenmelidir, ahyrynda kyýamat geler. „Zerbaba zowkun olma, baka ýokdur döwletde“, ýagny zerden tikilen dona höwes etme, baýlyk baky däldir. „Ömrüňi bada berme, sen bu darel mähnetde“, ýagny ömrüňi boş geçirme. „Ýeter saňa iru-giç ne ýazylsa kysmatda, Janyňa jepa eýläp munça gezme hasretde, Sowap ýagşy amalda, ýa jud ýagşy niýetde “, ýagny gara nebse buýrup bilmän jepa çekip, hasratly ýaşama-da sogap işleri et, niýetiň ýagşylyk etmekde bolsun. „Älem barça hyzmatda, adam ýatyp gaflatda, Hasylyň ataş bolgaý, eýleseň ýaman peýda“, asmandan ýagan ýagyş ýagyp ýerde gök otlar gögerdi, adam bu zatlaryň öz-özünden bolmaýandygy hakynda pikir etmelidir, ukuda ýaly pikirlenmän, ýaman işler edip ýaşasaň hasylyň ot bolar, netijede oda ýanarsyň.

Goşgy şeýle setirler bilen jemlenýär.

Gülleriň açylýan döwri Magtymguly Pyragy Allahdan gül ýaly iman dileýär. Ynsanlara ýamanlyk etmekden saklanyp sogap işleri, ýagşy niýetde ýaşamagy ündeýär. On ýedinji asyrda ýaşap geçen bir türkmen şahyrynyň Nowruz bilen baglanyşykly şygyr ýazyp, bu edilen dilegi ähli asyrlara we milletlere degişli ýaly bolup eşidilýär.